Ortopedia to dziedzina medycyny zajmująca się diagnozą, leczeniem oraz rehabilitacją schorzeń układu ruchu. Wśród najczęstszych urazów spotykanych w praktyce klinicznej występują skręcenia, zwichnięcia i złamania. Każdy z tych urazów charakteryzuje się odmiennym stopniem uszkodzenia tkanek, co wymaga indywidualnie dobranej terapii. W poniższych rozdziałach przyjrzymy się bliżej mechanizmom urazów, metodom diagnozowania oraz najnowszym strategiom leczenia pod nadzorem doświadczonych ortopedów.
Skręcenie – przyczyny, objawy i postępowanie
Skręcenie powstaje w wyniku nadmiernego rozciągnięcia lub częściowego zerwania więzadeł i torebki stawowej. Najczęściej występuje w obrębie stawu skokowego, kolanowego oraz nadgarstka. Główne objawy to:
- ból nasilający się przy ruchu,
- obrzęk i krwiak wokół stawu,
- ograniczony zakres ruchomości.
Podstawowe postępowanie można podsumować zasadą PRICE:
- P (Protection) – ochrona przed dalszym urazem,
- R (Rest) – odpoczynek, unikanie obciążania,
- I (Ice) – zimne okłady,
- C (Compression) – opaska elastyczna,
- E (Elevation) – uniesienie kończyny.
W większości przypadków skręcenie leczy się zachowawczo. Jednak w sytuacjach, gdy dochodzi do całkowitego przerwania więzadeł, konieczna może być interwencja chirurgiczna. Po ustąpieniu ostrej fazy urazu kluczowa jest rehabilitacja, obejmująca ćwiczenia wzmacniające i propriocepcyjne.
Zwichnięcie – mechanizm urazu, rozpoznanie, leczenie
Zwichnięcie to przemieszczenie powierzchni stawowych względem siebie. Najbardziej znane są zwichnięcia barku oraz paliczków palców. Zwichnięcie powstaje zwykle w wyniku urazu o dużej sile, np. przy upadku na wyprostowaną rękę.
Objawy kliniczne
- widoczne zniekształcenie stawu,
- intensywny ból przy próbie ruchu,
- obrzęk i krwiak,
- trudności w obciążaniu lub używaniu kończyny.
Diagnostyka
Podstawowym badaniem jest zdjęcie rentgenowskie w dwóch prostopadłych projekcjach. W niektórych przypadkach stosuje się również badanie USG lub rezonans magnetyczny (MRI), aby ocenić uszkodzenia torebki stawowej i więzadeł.
Metody leczenia
- rozpoznanie zwichnięcia i delikatne nastawienie (repozycja) przez ortopedę,
- unieruchomienie w temblaku lub ortezie na 2–6 tygodni,
- dalsza rehabilitacja w celu przywrócenia zakresu ruchu i siły mięśniowej.
W przypadku powtarzających się zwichnięć może być wskazane leczenie operacyjne, polegające na rekonstrukcji torebki stawowej i więzadeł.
Złamanie – klasyfikacja, objawy, rehabilitacja
Złamanie to przerwanie ciągłości kości. Może mieć charakter zamknięty lub otwarty, prosty lub wieloodłamowy. Wyróżnia się m.in. złamania poprzeczne, skośne, spiralne i kompresyjne.
Charakterystyczne objawy
- gwałtowny, ostry ból,
- typowe „trzaski” lub trzemy przy urazie,
- niestabilność kończyny i deformacja,
- obrzęk, krwiak oraz zaburzenia funkcji.
Postępowanie ratunkowe
Przed przyjazdem karetki należy unieruchomić kończynę w pozycji zastanej, stosując prowizoryczne szyny. Nie należy nastawiać złamania samodzielnie.
Leczenie chirurgiczne i zachowawcze
W leczeniu złamań chirurgicznych wykorzystuje się:
- wewnętrzne stabilizatory, takie jak śruby, płytki i gwoździe śródszpikowe,
- zewnętrzne zespolenia stabilizacyjne (ilizarowskie),
- opaski gipsowe lub ortezy w złamaniach stabilnych.
Po unieruchomieniu kluczowe staje się wczesne wprowadzenie ćwiczeń izometrycznych i stopniowe obciążanie kończyny według zaleceń ortopedy. Kompleksowa terapia obejmuje również fizykoterapię, masaże oraz terapię manualną.
Rola ortopedów i znaczenie profilaktyki
Ortopedzi odgrywają kluczową rolę w opiece nad pacjentami z urazami układu ruchu. Dzięki zaawansowanym metodom diagnostycznym i nowoczesnym technikom chirurgicznym potrafią szybko przywrócić sprawność i zmniejszyć ryzyko powikłań. W profilaktyce urazów istotne jest:
- utrzymanie prawidłowej masy ciała i sprawności fizycznej,
- regularne ćwiczenia wzmacniające mięśnie i poprawiające koordynację,
- stosowanie odpowiedniego obuwia i sprzętu ochronnego przy aktywnościach sportowych,
- edukacja pacjentów w zakresie higieny stawów oraz ergonomii pracy.
Dbałość o zdrowie układu ruchu na każdym etapie życia zmniejsza ryzyko skręceń, zwichnięć i złamań, a w razie urazu skraca czas powrotu do pełnej sprawności.
