Ortopedia to dziedzina medycyny poświęcona diagnozowaniu oraz leczeniu schorzeń układu ruchu. Ból kolana dotyka zarówno dorosłych, jak i dzieci, wpływając na codzienne funkcjonowanie i jakość życia. W niniejszym artykule przyjrzymy się głównym przyczynom dolegliwości stawu kolanowego u różnych grup wiekowych oraz omówimy nowoczesne metody leczenia, rolę ortopedów i znaczenie profilaktyki.

Przyczyny bólu kolana u dorosłych

• Choroba zwyrodnieniowa stawów – najczęstsza przyczyna dolegliwości bólowych wynikająca ze stopniowego zużywania chrząstki stawowej.
• Uszkodzenia łąkotki – urazy związane z nagłym skręceniem nogi, częste u aktywnych fizycznie osób.
• Zapalenie kaletek maziowych – stan zapalny kieszonek wypełnionych płynem stawowym, skutkujący obrzękiem i bólem.
• Patologie więzadeł – zerwanie lub nadciągnięcie więzadeł, najczęściej więzadła krzyżowego przedniego (ACL).
• Zapalenie ścięgien (tendinopatie) – przeciążenia związane z powtarzalnymi ruchem w pracy lub sporcie.
• Choroba zwyrodnieniowa rzepki – tzw. chondromalacja, polegająca na rozpadowi chrząstki znajdującej się pod rzepką.
• Urazy pourazowe – stłuczenia, złamania kłykci kości udowej czy piszczelowej.
• Czynnik metaboliczny – dna moczanowa prowadząca do odkładania kryształów kwasu moczowego w stawie kolanowym.
• Infekcje – bakteryjne zapalenie stawu (septyczne), rzadko, jednak wymagające pilnej interwencji chirurgicznej.
• Zaburzenia osi kończyny – wrodzone lub nabyte deformacje koślawości bądź szpotawości kolana.

Przyczyny bólu kolana u dzieci

• Choroba Osgooda-Schlattera – często u nastolatków, związana z przeciążeniem guzowatości kości piszczelowej podczas wzrostu.
• Zespół bólowy rzepkowo-udowy – niestabilność rzepki, którą dzieci odczuwają jako trzaski i przeskakiwanie kolana.
• Zapalenie kaletek podrzepkowych – przeciążeniowe lub infekcyjne, prowadzące do obrzęku i bolesności.
• Łuszczycowe zapalenie stawów – wczesne objawy choroby mogą pojawić się już w dzieciństwie.
• Reaktywne zapalenie stawów – w odpowiedzi na zakażenie poza stawem, np. po przebytej infekcji dróg oddechowych.
• Zespół kości trzeszczkowej – rzadki, w którym tworzy się dodatkowa kość w ścięgnie.
• Wrodzone wady rozwojowe – dysplazje stawów biodrowych i kolanowych, prowadzące do niewłaściwej biomechaniki chodu.
• Urazy sportowe – skręcenia, nadciągnięcia mięśni i ścięgien podczas zabaw, sportów zespołowych.
• Przeciążenie nadwagą – zwiększony nacisk na stawy kolanowe u dzieci z otyłością.
• Zaburzenia wzrostu – nierównomierne wydłużanie kości, powodujące asymetrię i ból.

Leczenie i profilaktyka bólu kolana

Metody diagnostyczne

Dokładna diagnostyka rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu z pacjentem i badania fizykalnego przez ortopedę. W zależności od podejrzeń stosuje się:

• RTG – podstawowa metoda obrazowania kości i przestrzeni stawowej.
• Rezonans magnetyczny (MRI) – ocena tkanek miękkich, łąkotek i więzadeł.
• USG – badanie dynamiczne przy ocenie kaletek i ścięgien.
• Artroskopia diagnostyczna – małoinwazyjna technika pozwalająca ocenić stan wnętrza stawu.

Konserwatywne leczenie

W większości przypadków leczenie rozpoczyna się od metod nieoperacyjnych:

• Farmakoterapia – niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), środki przeciwbólowe, w zaawansowanych zmianach – preparaty sterydowe.
• Fizjoterapia – ćwiczenia wzmacniające mięśnie uda i łydki, poprawiające stabilizację kolana.
• Ortezy i stabilizatory – odciążenie stawu podczas rehabilitacji.
• Terapia falą uderzeniową – przyspiesza regenerację tkanek miękkich i zmniejsza ból.
• Rehabilitacja – indywidualny program ćwiczeń oraz zabiegi fizykalne (ultradźwięki, laser, krioterapia).
• Zabiegi z użyciem osocza bogatopłytkowego (PRP) – wspomagają naturalną regenerację chrząstki.

Leczenie chirurgiczne

W przypadku braku poprawy lub zaawansowanych uszkodzeń konieczna może być interwencja chirurgiczna:

• Artroskopia – naprawa łąkotki, usunięcie uszkodzonych fragmentów, rekonstrukcja więzadeł.
• Osteotomia – korekcja osi kończyny w przypadku deformacji kości.
• Endoprotezoplastyka kolana – całkowita lub częściowa wymiana stawu na implant.
• Rekonstrukcje więzadeł – stosowane u aktywnych sportowców lub przy masywnych uszkodzeniach ACL.

Rola ortopedy i multidyscyplinarnego zespołu

W procesie leczenia kluczowa jest współpraca ortopedy z fizjoterapeutą, dietetykiem i psychologiem sportowym. Kompleksowe podejście pozwala:

• Zapewnić bezpieczny powrót do aktywności fizycznej.
• Zmniejszyć ryzyko nawracających urazów.
• Dostosować dietę wspierającą regenerację tkanek.
• Zachować motywację pacjenta w długotrwałej rehabilitacji.

Znaczenie profilaktyki i edukacji pacjenta

Profilaktyka stanowi fundament zdrowych stawów kolanowych. Do najważniejszych zasad należą:

• Regularne ćwiczenia wzmacniające kończyny dolne.
• Unikanie długotrwałego przeciążenia i powtarzalnych ruchów.
• Noszenie odpowiedniego obuwia amortyzującego wstrząsy.
• Kontrola masy ciała w celu zmniejszenia obciążenia stawu.
• Stopniowe zwiększanie intensywności treningów.
• Regularne konsultacje z ortopedą przy pojawieniu się pierwszych objawów bólowych.

Dbanie o stawy kolanowe od wczesnych lat życia, edukacja na temat prawidłowego wykonywania ćwiczeń oraz szybka reakcja na dolegliwości to klucz do utrzymania sprawności i uniknięcia przewlekłego cierpienia. Współpraca z doświadczonym ortopedą i zrozumienie znaczenia profilaktyki pozwala cieszyć się aktywnością fizyczną bez bólu przez długie lata.