Choroba zwyrodnieniowa stawów to jedno z najczęściej spotykanych schorzeń w ortopedii, które w znacznym stopniu wpływa na jakość życia pacjentów. Jej rozwój związany jest z stopniowym niszczeniem chrząstki stawowej, zmianami w strukturze kości oraz towarzyszącym stanem zapalnym. W artykule przedstawiono przyczyny, najbardziej charakterystyczne objawy, metody diagnostyczne, możliwości leczenia oraz zasady profilaktyki, aby lepiej zrozumieć, kiedy warto skonsultować się z ortopedą i jak dbać o zdrowie stawów.

Etiologia i czynniki ryzyka

Przyczyny choroby zwyrodnieniowej stawów są wieloczynnikowe. Główną rolę odgrywa przewlekłe przeciążenie stawu oraz zaburzenia metaboliczne chrząstki. Do najważniejszych czynników ryzyka należą:

• Wiek – procesy degeneracyjne nasilają się z upływem lat, co skutkuje większą podatnością na zmiany zwyrodnieniowe.
• Otyłość – wzrost nacisku na stawy obciążone, szczególnie stawy kolanowe i biodrowe, przyspiesza degradację chrząstki.
• Przebyte urazy – złamania, zwichnięcia czy uszkodzenia więzadeł sprzyjają niestabilności stawu.
• Czynniki genetyczne – predyspozycje rodzinne do słabszej jakości chrząstki stawowej.
• Czynniki metaboliczne – zaburzenia w przemianie kolagenu oraz enzymów proteolitycznych.

W ortopedycznej medycynie coraz częściej zwraca się uwagę także na rolę zaburzeń hormonalnych oraz przewlekłych stanów zapalnych o niskim nasileniu, które przyczyniają się do szybszego zużywania się powierzchni stawowych.

Objawy choroby zwyrodnieniowej stawów

Rozwój choroby zwyrodnieniowej stawów przebiega stopniowo. Początkowo pacjent może nie zauważać dolegliwości, jednak z czasem pojawiają się charakterystyczne symptomy:

1. Ból i sztywność stawu

• Ból o charakterze mechanicznym nasilający się podczas aktywności i zmniejszający w spoczynku.
• Poranna sztywność trwająca zazwyczaj poniżej 30 minut.
• Pogorszenie komfortu przy wstawaniu z krzesła czy wchodzeniu po schodach.

2. Ograniczenie ruchomości

• Trudności z pełnym zgięciem lub wyprostowaniem stawu.
• Uczucie „blokowania się” stawu przy wykonywaniu określonych ruchów.

3. Trzeszczenie i tarcie

• Subiektywne odczucie skrzypienia.
• Obiektywne wyczuwalne trzeszczenia (crepitus) podczas badania fizykalnego.

4. Obrzęk i bolesność okolicy stawu

• Delikatny obrzęk wywołany nadmierną produkcją płynu stawowego.
• Bolesność palpacyjna zwiększona przy ucisku na wyrostki kostne.

Poznanie objawów jest kluczowe dla wczesnej interwencji ortopedycznej i wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Diagnostyka i rola ortopedii

Doświadczony ortopeda opiera diagnozę na szczegółowym wywiadzie, badaniu fizykalnym oraz dodatkowych badaniach obrazowych. Główne metody diagnostyczne to:

Badania obrazowe

• Rentgenogram (RTG) – ocena zwężenia szpary stawowej i osteofitów.
• Ultrasonografia – wizualizacja wysięku stawowego i stanu tkanek miękkich.
• Rezonans magnetyczny (MRI) – szczegółowa analiza struktury chrząstki i tkanek okołostawowych.

Badania laboratoryjne

• Ocena wskaźników stanu zapalnego (CRP, OB).
• Badania biochemiczne płynu stawowego przy nakłuciu diagnostycznym.

W procesie diagnostycznym istotna jest także ocena stopnia zaawansowania zmian, co warunkuje wybór metody terapeutycznej oraz plan rehabilitacji.

Nowoczesne metody leczenia

Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów wymaga indywidualnego podejścia. Plan terapii obejmuje zazwyczaj trzy główne filary:

Farmakoterapia

• Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – łagodzą ból i stan zapalny.
• Preparaty wiążące kwas hialuronowy – poprawa właściwości mechanicznych płynu stawowego.
• Chondroprotektory – wspomaganie metabolizmu chrząstki stawowej.

Rehabilitacja i fizjoterapia

• Ćwiczenia wzmacniające mięśnie otaczające staw, poprawiające stabilność.
• Ćwiczenia zwiększające zakres ruchu i elastyczność tkanek.
• Techniki manualne oraz zabiegi fizykalne (krioterapia, ultradźwięki, laser).

Interwencja chirurgiczna

• Artroskopia – usunięcie fragmentów uszkodzonej chrząstki.
• Osteotomie – korekcja osi kończyny w celu odciążenia chorego stawu.
• Endoprotezoplastyka – wymiana stawu na sztuczny implant przy zaawansowanych zmianach.

Profilaktyka i dbanie o kondycję stawów

Ochrona stawów przed nadmiernym zużyciem zaczyna się od codziennych nawyków. Kluczowe elementy profilaktyki to:

• Regularna aktywność fizyczna – spacery, pływanie, gimnastyka wzmacniająca stawy.
• Utrzymanie prawidłowej masy ciała – redukcja obciążenia stawów.
• Zbilansowana dieta – bogata w składniki wspierające metabolizm kości i chrząstki (omega-3, witamina D, kolagen).
• Unikanie powtarzalnego przeciążenia – ergonomia pracy i właściwa technika sportowa.
• Regularne wizyty kontrolne u ortopedów – wczesne wykrycie zmian pozwala na skuteczniejszą interwencję.

Dbanie o stawy to nie tylko zapobieganie postępowi choroby, lecz także zachowanie pełnej sprawności przez lata. Odpowiednia diagnoza i szybkie wdrożenie leczenia to fundamenty nowoczesnej ortopedii.