Zapalenie stawów to jedna z najczęstszych przyczyn przewlekłego bólu i ograniczonej ruchomośći u osób w różnym wieku. Specjaliści z zakresu ortopedii, czyli ortopedzi, odgrywają kluczową rolę zarówno w diagnozaowaniu, jak i kompleksowym leczenieu tej dolegliwości. W artykule omówione zostaną przyczyny, objawy, metody diagnostyczne oraz nowoczesne formy terapii, w tym znaczenie rehabilitacja i fizjoterapia dla przywrócenia pełnej sprawności.

Etiologia i czynniki ryzyka

Choroby zapalne stawów nie mają jednej, uniwersalnej przyczyny. Wyróżniamy kilka głównych mechanizmów prowadzących do uszkodzenia torebki stawowej i chrząstki:

• Predyspozycje genetyczne: Niektóre warianty genów zwiększają ryzyko rozwoju zapalenia stawów, zwłaszcza w grupie chorób autoimmunologicznych.
• Urazy mechaniczne: Przebyty uraz stawu może inicjować proces zapalny, prowadząc do zmian zwyrodnieniowych.
• Czynniki immunologiczne: Nadmierna reakcja układu odpornościowego atakuje własne struktury chrząstki i błony maziowej.
• Zmiany metaboliczne: Zaburzenia przemiany kwasu moczowego w dnie moczanowej lub cukrzycy mogą prowadzić do gromadzenia się kryształów i przewlekłego stanu zapalnego.
• Infekcje bakteryjne i wirusowe: Zakażenia stawów wywołane przez patogeny mogą spowodować ostrą reakcję zapalną.

Czynniki ryzyka obejmują wiek, otyłość, siedzący tryb życia, palenie tytoniu oraz obciążenie zawodowe wymagające powtarzalnych ruchów i przeciążeń stawów.

Objawy zapalenia stawów

Wczesne rozpoznanie jest kluczowe dla skutecznego leczenieu. U pacjentów najczęściej występują:

• Ból stawów nasilający się przy obciążeniu lub w spoczynku
• Obrzęk i uczucie ciepła w okolicy stawu
• Sztywność po przebudzeniu, utrzymująca się ponad 30 minut
• Zmniejszona ruchomość i trudność w wykonywaniu codziennych czynności
• Objawy ogólne: zmęczenie, podwyższona temperatura ciała, osłabienie

W zależności od typu zapalenia, symptomy mogą być przemijające lub przewlekłe. U pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów często obserwuje się symetryczne zmiany w obrębie rąk i stóp.

Metody diagnostyczne

Diagnoza opiera się na wywiadzie, badaniu lekarskim oraz szeregu badań dodatkowych:

Badanie kliniczne

• Ocena zakresu ruchu i bolesności przy palpacji
• Badanie stabilności stawu oraz siły mięśniowej
• Testy funkcjonalne – np. chód, próba wstawania z krzesła

Badania obrazowe

• Rentgenografia – ocena uszkodzeń kostnych i zmian zwyrodnieniowych
• Ultrasonografia – wykrywanie płynu w jamie stawowej i proliferacji błony maziowej
• Rezonans magnetyczny (MRI) – dokładna wizualizacja tkanek miękkich

Badania laboratoryjne

• Morfologia krwi i OB – wskaźniki ogólnoustrojowego zapalenia
• CRP – białko C-reaktywne określające aktywność procesu zapalnego
• Autoprzeciwciała (RF, anty-CCP) – pomocne w rozpoznaniu RZS
• Poziom kwasu moczowego – w podejrzeniu dny moczanowej

Leczenie zachowawcze i farmakologiczne

Wczesne wdrożenie terapii pozwala zahamować postęp zmian i zmniejszyć dolegliwości. Plan leczenia ustala ortopeda lub reumatolog, uwzględniając rodzaj schorzenia i stopień zaawansowania.

• Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – powszechnie stosowane w redukcji bólu i obrzęku
• Glukokortykosteroidy – podawane doustnie lub w formie iniekcji dostawowej
• Leki modyfikujące przebieg choroby (DMARDs) – w reumatoidalnym zapaleniu stawów
• Inhibitory biologiczne – precyzyjne blokowanie czynników prozapalnych u pacjentów opornych na inne leki
• Leki przeciwbólowe paracetamol i opioidy w przypadku silnych dolegliwości
• Dieta przeciwzapalna i suplementacja – wspomaganie procesów regeneracyjnych

W niektórych przypadkach wskazane są wkładki ortopedyczne lub ortezy stabilizujące staw.

Rehabilitacja i fizjoterapia

Kompleksowa rehabilitacja ma kluczowe znaczenie dla przywrócenia funkcji stawów i poprawy jakości życia. Program terapeutyczny może obejmować:

• Ćwiczenia zakresu ruchu – rozciągające i mobilizacyjne
• Trening siłowy – wzmacnianie stabilizujących mięśni
• Fizykoterapia: ultradźwięki, laser, krioterapia
• Hydroterapia – ćwiczenia w basenie redukujące obciążenie stawów
• Metody manualne – masaż, techniki tkanek miękkich

Indywidualnie dobrane sesje prowadzone przez fizjoterapeutę pomagają zmniejszyć ból, zwiększyć zakres ruchomośći poprawić ogólną sprawność pacjenta.

Rola ortopedów i profilaktyka

Ortopedzi to specjaliści ukierunkowani na leczenie schorzeń układu ruchu. Ich zadaniem jest:

• Diagnostyka i dobór optymalnego schematu leczenia
• Przeprowadzanie zabiegów chirurgicznych, m.in. artroskopii i endoprotezoplastyki
• Współpraca z reumatologami, fizjoterapeutami i dietetykami
• Edukacja pacjenta w zakresie profilaktyki i zdrowego stylu życia

Profilaktyczne działania obejmują:

• Utrzymanie prawidłowej masy ciała
• Regularną aktywność fizyczną – spacery, pływanie, joga
• Unikanie przeciążeń i gwałtownych ruchów
• Zbilansowaną dietę bogatą w składniki przeciwzapalne
• Regularne konsultacje kontrolne u ortopedy i reumatologa

Dzięki wczesnemu wykrywaniu nieprawidłowości i wdrażaniu działań profilaktycznych możliwe jest zachowanie zdrowia stawów na wiele lat.